Một góc chùa nhìn từ đường Thanh Niên

Theo các tư liệu lịch sử, chùa được xây dựng vào thời vua Lý Nam Đế (Lý Bôn hay Lý Bí 544 – 548), có tên là Khai Quốc và ở trên bãi Yên Hoa, sông Hồng.

Vào thời vua Lê Thái Tông, khoảng niên hiệu Bảo Đại (1440 – 1442), chùa được đổi tên là An Quốc.

Đến năm 1615, đời vua Lê Kính Tông, bãi sông Hồng bị lở sát  vào chùa, nhân dân phường Yên Hòa (sau này là Yên Phụ) mới dời chùa vào đảo Cá Vàng ở Hồ Tây, tức là địa điểm hiện nay.

Cổng Tam quan dẫn lối vào chùa

Năm 1639, đời vua Lê Thần Tông, chùa được trùng tu lớn. Theo tấm bia có bài văn của trạng nguyên Nguyễn Xuân Chính soạn năm 1639 còn ở trong chùa thì lần này “trước hết dựng hậu đường, cổng có gác, tiếp theo dựng hành lang tả hữu… Quy mô lớn, sức lực nhiều so với trước gấp trăm lần. Cách thức vững vàng, công phu đầy đủ. Huy hoàng tượng Phật, sáng ngời rường chạm cột son, rực rỡ hoa hồng, ánh chiếu khắp tòa sen, cửa biếc”.

Khoảng niên hiệu Chính Hòa (1680 – 1705) đời vua Lê Hy Tông, chùa lại đổi tên là Trấn Quốc.

Năm 1842, vua Thiệu Trị nhà Nguyễn tuần du ra Bắc, đổi tên chùa là Trấn Bắc, nhưng nhân dân vẫn quen gọi là Trấn Quốc.

Hiện nay, chùa có bình đồ kiến trúc hình chữ công, gồm ba nếp nhà chính là tiền đường, thiêu hương và thượng điện. Hai bên nhà thiêu hương và thượng điện là hai dãy hành lang. Gác chuông ở sau thượng điện. Nhà tổ ở bên phải và nhà bia ở bên trái.

Gian thờ chính giữa thượng điện

Kiến trúc và điêu khắc của chùa hiện nay có niên đại vào khoảng đầu thế kỷ XIX. Trong chùa còn lưu giữ được 14 tấm bia và nhiều tượng đẹp, đáng chú ý bức tượng Thích Ca Nhập Niết Bàn.

Bảo tháp gồm 11 tầng cao 15 m – Là biểu tượng nhìn từ phía xa của chùa Trấn Quốc

Với những giá trị về lịch sử và kiến trúc đó, chùa được công nhận là Di tích Lịch sử Văn hoá cấp quốc gia vào năm 1989. Chùa Trấn Quốc ngày nay không chỉ nổi tiếng là chốn cửa Phật linh thiêng, thu hút rất nhiều tín đồ Phật tử đến hành lễ mà còn là điểm thu hút khách tham quan, du lịch trong và ngoài nước khi đến du lịch Hà Nội.